(Naselja i zgrade karakterističnih imena)

I Sarajevo i Banja Luka i Mostar i Tuzla i Bijeljina imaju naselja koja su itekako poznata pa su ušla i u usmena i umjetnička predanja. Svi znaju za Selimovićevog berbera Saliha s Alifakovca ili za boksersku legendu s Mejdana Marijana Beneša. Ali, kako su naselja najvećih bh. gradova dobivala imena?  

Ekipa „Avaza“ je ušla u arhive, a pitali smo i historičare, te donosimo priču o Mejtašu, Boriku, Predhumu... 

Irac, Džafer...

Najstariji dijelovi Sarajeva su naselja Vratnik, Bistrik, Hrid, Kovači, Alifakovac. Historičari kažu da sve ima svoju priču i ništa nije slučajno napravljeno. Naprimjer, Mejtaš je nazvan po kamenu mrtvaca. Navodi se kako je žena Dudi-bula izdvojila novac za gradnju mesdžida na Mejtašu između 1528. i 1540. godine. U haremu uz džamiju su se ukopavali mrtvi. Prije ukopavanja tabut se položi na pravougaoni kamen okrenut prema kibli i klanja se dženaza. Taj kamen se zvao „mejtaš“ ili „kamen mrtvaca“ i po njemu je cijelo naselje dobilo ime. 

Naselja u Tuzli dobivala su imena po određenim historijskim ličnostima ili događajima. Tako je naselje Irac, koje se nalazi u zapadnom dijelu grada, dobilo ime po narodnom heroju Ivanu Markoviću Ircu. Mnoge mahale i naselja su dobili svoje nazive po toponimima. Uzvišenje Ilinčica je dobilo ime po običaju Tuzlaka da za Ilindan idu na to brdo i obavljaju vjerski obred. Naselje Mosnik nazvano je po nekadašnjim mostićima preko potoka, a Tušanj po potoku koji je tekao kroz to naselje, u kojem je živio i velikan Meša Selimović.

Naselje Kreka je dobila također ime po potoku i žabama kreketušama koje su ga nastanjivale. Džafer mahala je dobila ime po glasniku Džaferu, Pecara je mjesto gdje se nekada pekla rakija, Kazan mahala po mjestu gdje su se nekada dijelili obroci ugroženom stanovništvu.  

Mostar je dobio ime po „mostarima“, čuvarima mosta. Dijelovi grada nazivani su po vakifima, bajraktarima, prezimenima starih mostarskih porodica, a tu su i imena koja su proistekla iz naroda.

Mostarski novinar i publicista Zlatko Serdarević kaže da je najstarija mahala u Mostaru Sinan-pašina, koja se nalazi na lijevoj obali Neretve, podno čuvene pijace Tepe, a koja je dobila ime po vakifu sandžak-begu Sinanu. On je 1474. godine na toj lokaciji sagradio Atik ili Staru džamiju oko koje je formirana mahala. 

- Naselja koja se pružaju padinom brda Hum dobila su naziv po tom brdu. Donja mahala se proteže od juga grada sve do naselja koje se zove Šemovac. Ono je poznato pod nazivom Predhum, na koji se nadovezuju naselja Zahum i Podhum, sve do Balinovca. Na starom objektu kod Lučkog mosta još postoji kućna numera na kojoj stoji naziv Predhum - navodi Serdarević.

Panjo bajraktar 

Nekada su se na prostoru današnjih ulica Alekse Šantića i Cernice prostirale bogate bašte i voćnjaci između kojih su vlasnici razvodili rijeku Radobolju kanalima za navodnjavanje. Ti kanali nazivaju se ričine, tako da je to područje dobilo naziv Ričina.

Serdarević podsjeća da je naselje Šemovac dobilo ime po porodici Šemo, Panjevina po izvjesnom Panji bajraktaru koji je, prema predanju, živio u 17. stoljeću i čuvao je jednu kulu u Zahumu, dok je Pašinovina, područje oko današnje ulice Osmana Đikića u Brankovcu, dobila naziv po izvjesnom Hasan-paši.  

U naselju Brankovac postoji dio koji se naziva Bjelušine i proteže se do padinama brda Stolac i susjednih obronaka Veleži podno Gostine šume. Upravo su se na toj lokaciji stvorile velike naslage pijeska pomiješanog s pijeskom boje cigle koji oborinske vode nanose niz kamene procjepe i suhodoline.

- Površinski slojevi su izloženi atmosferskim promjenama, tako da dolazi do ispiranja pijeska koji poprima bijelu boju. Iz daljine se vidi bjeličasta masa pijeska po kojoj je taj prostor dobio naziv Bjelušine - kaže Serdarević. 

Novo stambeno naselje podignuto prije posljednjeg rata na Balinovcu, uz samu obalu rijeke Radobolje, Mostarci su nazvali Vatikan. Serdarević ističe da ni taj naziv nije nastao bez logike, jer se u blizini nalazi zdanje Katedrale.

Banjalučko naselje Česma nekada je bilo industrijska zona zbog fabričkog pogona „Incel“, koji je, osim što je zapošljavao veliki broj radnika, bio i uzrok značajnog zagađenja zraka. Samo ime dobilo je po javnoj česmi koja se nalazila u naselju i iz koje je uvijek curila voda. 

Mjesec i Sunce

Naselje Petrićevac, prema legendi, ime je dobilo po majstoru Petru, koji je gradio džamiju Ferhadiju. Motike su prigradsko banjalučko naselje, udaljeno nekoliko kilometara od samog centra. Kako se radi o pretežno poljoprivrednom kraju, ime je dobilo po istoimenoj alatki. Paprikovac je dobio naziv po paprici koju su u Banju Luku donijeli Bugari. Prije rata u ovom dijelu grada živjeli su uglavnom katolici. Kada su došli Bugari, počeli su obrađivati zemlju na do tada neviđen način, pa su izazvali veliko interesiranje stanovništva. Sadili su paprike na vrbaskim plažama i u drugim dijelovima ovog naselja.

U sklopu ove mjesne zajednice postoje naselja Mjesec i Sunce. Na Paprikovcu se nalazi i Univerzitetski klinički centar RS.

Lauš danas ima oko 30.000 stanovnika, a ime je dobio po kamenu koji se zvao lauš i koji se izvlačio iz rudnika u tom naselju. Kamen je bijele boje, od njega su se pravile stare kuće. Današnja Karađorđeva ulica se upravo zbog rudnika ranije zvala Rudarska.

Kočićev vijenac se nekada zvao Hiseta, od riječi „hise“, što znači „dio“. To je značilo da se radi o prostoru u kome se mogu naseljavati budući žitelji. Nakon rata, naselje je dobilo naziv po Petru Kočiću. Starčevica je nekada bila Rebrovac. Kod ulice Stevana Bulajića postojalo je naselje Ćermetana, ali sadašnja Starčevica je bila samo njiva i prvo su izgrađene škole, a kasnije i stambene zgrade. Naselje je dobilo ime po porodici Starčević.

Pet jezera

Još iz turskog perioda u Bijeljini su se u pamćenju zadržala neka karakteristična i prepoznatljiva imena naselja i mahala, kao što su Selimovići, Pašine bašče, Tombak, Hambar mahala, Gvozdevići, Dašnica, Ledinci, Bukreš i Galac.

Garulja je nekada bila velika drvena baraka na Ledincima u kojoj je bijeljinski „Žitopromet“ imao svoje poslovne prostorije. Na toj lokaciji su prodavali i brašno, a posljednjih godina tu je podignut moderan poslovno-stambeni objekt.

„Intergaj“ je novo bijeljinsko naselje koje je izgrađeno zahvaljujući preduzimljivosti i viziji Slobodana Jovanovića, vlasnika istoimene fabrike čarapa. On je na nekoliko hektara izgradio kompletno novo naselje sa svim neophodnim sadržajima, tržnim centrom, zelenom pijacom, dječijim igralištima.

Novoizgrađeno stambeno naselje Pet jezera niklo je nedaleko od istoimene lokacije na kojoj se svojevremeno nalazilo pet velikih baruština koje su nastale eksploatacijom šljunka. Bare su vremenom očišćene, kultivirane i pretvorene u jezerca te poribljene.

Bijeljina ima i Dizdarevića kružni tok koji usmjerava saobraćaj ka Ugljeviku, Brčkom i Banjoj Luci, ali i Galamića sokak. Imala je Bijeljina nekada Čifutsku meraju pored nekadašnje zgrade sinagoge, koja je srušena tokom Drugog svjetskog rata.

Nepostojeće društvo uglednih Mostaraca

- Mostarci ne bi bili ono što jesu - poznate liske, uvijek spremne da pokažu visprenost i upute žaoku, ali bez zle namjere. Tako su naselje koje se nalazi između dva kraka rijeke Radobolje nazvali - DUM. To je skraćenica za nepostojeće društvo uglednih Mostaraca. Naime, prostrane društvene stanove u tom naselju su uglavnom dobili politički rukovodioci i direktori. I danas je odomaćen isti naziv za to stambeno naselje, bez obzira što je u njemu promijenjena struktura stanara. DUM je potvrda jednog vremena, ali i smisla Mostaraca da na originalan način razotkriju društvene devijacije - navodi Serdarević.

Paskulina ciglana 

Banjalučko naselje Borik izgrađeno je nakon zemljotresa i naziv nosi po borovima koje su na tom području posadili Austrijanci. Prema informacijama koje je skupljao publicista Slavko Podgorelac, Karanovac je dobio ime po imanjima posjednika Karana. Ovo naselje je opisao čak i njemački putopisac Hajnrih Rener na početku 20. stoljeća. 

Područje s barakama između Vidovdanske i ulice Jovana Dučića Banjalučani godinama zovu „Paskulina ciglana“, a prema riječima historičara Zorana Pejašinovića, naziv potječe od prezimena porodica Paskolo. Oni su bili bogati italijanski industrijalci, a na tom mjestu su u 19. stoljeću imali ciglanu.

Prepoznatljive zgrade: „Momo i Uzeir”, „Nikad joj kraja”, „Papagajka”, „Karingtonka”, „Sisara“, „Milka“, „Bejrut“, „Titanik”, „Pentagon“...

Stanovnici većine sarajevskih naselja svojim su zgradama voljeli davati nadimke. Mladi su se često nalazili „Kod Ejuba“ ili „kod Mesinga“, a to su nadimci zgrada na Trgu heroja. Neki od nadimaka su toliko zaživjeli da ih danas ne znamo nikako drukčije nego kao „Šibicu“ ili „Papagajku“.

Zgrada „Šibica“ nalazi se u Ložioničkoj ulici, a ovaj nadimak je dobila jer njen izgled podsjeća na kutiju šibica, dok se „Papagajka“ nalazi kod Ćumurija mosta, obojena u zeleno i žuto, pa je njeno šarenilo podsjećalo na papagaja.

Među poznatijim nadimcima zgrada su i „Momo i Uzeir” (danas UNITIC, neboderi u sarajevskoj općini Centar), „Karingtonka” (crvena zgrada kod bivšeg kina „Sutjeska“, nadimak je dobila osamdesetih godina kada je bila aktuelna serija „Dinastija”), zgrada „Viza za budućnost” (u kojoj je snimljena istoimena TV serija), „Stometarka” (na Čengić-Vili, a ima i nadimak „Nikad joj kraja“), „Kifla” (na Dolac-Malti)...

Od novijih naziva zgrada u Tuzli uvriježeni su „Sisare“ na Slatini, po izgledu balkona, „Cipelići” po šarenilu fasade, a možda i po istoimenom crtanom filmu iz devedesetih godina prošlog stoljeća, „Jupiter” ili „Crveni 7” po istoimenoj prodavnici iz prošlog stoljeća koja je zatvorena, ali čije ime i danas živi među Tuzlacima.

Mostarska zgrada „Milka“ dobila je ime po boji fasade koja podsjeća na boju omota poznate čokolade, dok je velika zgrada „Bejrut“ kod Autobuske stanice dobila ime po izgledu koji asocira na arhitekturu Libana.

Zgrada „Spajalica“ na Rondou je dobila naziv po tome što je cijeli veliki stambeno poslovni kompleks povezan jednom lamelom kao spajalicom između njih, a zgrada „Papagajka“ po istoimenom ugostiteljskom objektu koji se nalazio u njenom prizemlju.

- Kada je arhitekta Hasan Ćemalović projektirao stambeno-poslovni objekt u Splitskoj ulici, prekoputa hotela „Ero“, nije očekivao da će je Mostarci nazvati „Ledara“ jer se nalazi u objektu u kojem je nekad bilo skladište Sarajevske pivare i ledara. Tri nebodera na Aveniji građani su nazvali Zvjezdare. Pogledaju li se objekti iz ptičije perspektive, uočit će se da su tlocrti sve tri zgrade u obliku trokrake zvijezde - navodi Serdarević.

U banjalučkom naselju Borik dominantna je zgrada „Titanik“, koja je sagrađena 1970. godine i sa svojih dvjestotinjak metara najduža je zgrada u gradu, a u njoj ima oko 80 stanova.