Haški tužioci u optužbama protiv Radovana Karadžića napravili su i historijat Srpske demokratske stranke (SDS), koju su kvalificirali kao jednu od tri etnički orijentirane stranke koje su se pojavile u Bosni i Hercegovini 1990. godine, kada su za novembar pripremani višestranački izbori. Na tim izborima Stranka demokratske akcije (SDA) osvojila je najviše mjesta u Skupštini RBiH, a slijedili su je SDS i Hrvatska demokratska zajednica (HDZ).
Centralna ideja
Od samog osnivanja Radovan Karadžić bio je predsjednik SDS-a, a Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik njeni vodeći članovi.
Centralna ideja političkog programa SDS-a, onako kako su ga formulirale vođe stranke, bilo je “ujedinjenje svih Srba unutar Jugoslavije kao jedini način da se zaštite srpski nacionalni interesi”. Ta ideja bila je povezana s konceptom “velike Srbije” koji je krajem osamdesetih godina počeo otvoreno kružiti bivšom Socijalističkom federativnom republikom Jugoslavijom (SFRJ).
Izdvajanje BiH iz jugoslavenskog saveznog sistema SDS je smatrao prijetnjom interesima Srba koji žive u Bosni i Hercegovini.
U proljeće 1991. SDS je počeo organizirati neka područja Bosne i Hercegovine u formalne regionalne strukture, koristeći koncept “zajednica općina” koje su postojale u jugoslavenskom ustavnom uređenju iz 1974. godine.
Uporedo sa svojom organizacijskom strukturom koja je postojala na nivou republike, regije, općine i mjesne zajednice, vodstvo SDS-a 1991. je razvilo zatvoreni i tajni interni sistem rukovođenja, komandovanja i komuniciranja. U tom sistemu glavna vlast pripadala je centralnim stranačkim organima SDS-a, a posebno predsjedniku i Glavnom odboru stranke, čime je vodstvo stranke osiguralo potpunu kontrolu.
Krajem juna 1991. počela je dezintegracija SFRJ u ratovima koji su izbili u Sloveniji i Hrvatskoj nakon što su te dvije republike proglasile nezavisnost. Jugoslavenska narodna armija (JNA) povukla se iz Slovenije nakon veoma kratkog vremena, omogućivši njeno otcjepljenje od SFRJ.
Pozivi za mobilizaciju
No, u Hrvatskoj su se borbe nastavile tokom cijelog ljeta i u jesen 1991. JNA je za rat u Hrvatskoj izdavala naloge za mobilizaciju muškim stanovnicima BiH. Vlada BiH protivila se tim nalozima te je uputila nalog stanovništvu da se mobilizaciji ne mora odazvati. Kao rezultat toga, veoma malo Bošnjaka i Hrvata odazvalo se pozivima.
S druge strane, bosanski Srbi odazivali su se u velikom broju, poticani na to od SDS-a.
Kada je postalo jasno da neće moći zadržati BiH u jugoslavenskoj federaciji, SDS je prionuo na stvaranje odvojene srpske teritorije u BiH. Do septembra 1991. SDS je proglasio jednu srpsku autonomnu regiju i četiri srpske autonomne oblasti (SAO). SAO su postali prvi teritorijalni osnov na kojem će biti utemeljena “srpska republika”.
Sa stanovišta vođa SDS-a, znatan broj Bošnjaka i Hrvata te drugih nesrpskih populacija koje su živjele na područjima na koje je SDS polagao pravo predstavljao je veliki problem u stvaranju i kontroli srpske teritorije. Stoga je značajan aspekt plana za stvaranje nove srpske države bilo trajno uklanjanje ili etničko čišćenje skoro cjelokupne populacije nesrba s tih područja.
Kada je u jesen 1991. JNA počela povlačiti svoje snage iz Hrvatske i razmještati ih u Bosni i Hercegovini, SDS je, u sprezi s određenim elementima u JNA, počeo tajno naoružavati civilno stanovništvo bosanskih Srba.
Tako je 24. oktobra 1991. osnovana odvojena skupština bosanskih Srba, u kojoj je dominirao SDS, kao najviši predstavnički i zakonodavni organ Srba u BiH. Krajem decembra 1991. vođe SDS-a započele su pripreme za fizičko preuzimanje vlasti u onim općinama u BiH u kojima Srbi nisu imali izrazitu kontrolu, i pripreme za kasnije provođenje generalnog plana etničkog čišćenja onih područja koja su smatrali srpskim područjima. Preuzimanje vlasti vršeno je prema uputstvima koja je izdalo vodstvo SDS-a, često putem kriznih štabova koji su stvoreni za tu svrhu.
Devetog januara 1992. skupština bosanskih Srba proglasila je “srpsku republiku Bosnu i Hercegovinu”. Proglašeno je da će teritorija te republike obuhvatati “teritorije srpskih autonomnih regija i oblasti i drugih srpskih etničkih cjelina u Bosni i Hercegovini, uključujući i područja u kojima je srpski narod ostao u manjini zbog genocida koji je nad njim izvršen u Drugom svjetskom ratu”, i da će biti dio jugoslavenske savezne države.
Činjenice od 1990. do 1995.
12. jula 1990. osnovan SDS
Radovan Karadžić jedan od članova osnivača SDS-a
Momčilo Krajišnik bio predsjednik “skupštine srpskog naroda u BiH”
Biljana Plavšić bila članica kolektivnog Predsjedništva BiH, v. d. predsjednika RS, članica Predsjedništva RS i potpredsjednica RS
Od kraja marta do 31. decembra 1992. snage bosanskih Srba preuzele fizičku kontrolu nad brojnim bh. općinama, često putem žestokih napada te progonima i deportacijama koji su se nastavili do 30. novembra 1995.
SDS i organi vlasti otvorili logore i zatočeničke objekte u brojnim bh. općinama
