Sirova nafta koja se vadi iz istražnih bušotina na području Opštine Bosanski Šamac, na sjeveru Bosne i Hercegovine, od 2022. godine izvozi se u Srbiju, u sistem kompanije NIS (Naftna industrija Srbije), u vlasništvu ruskog Gasproma.

To je za Radio Slobodna Evropa (RSE) potvrđeno u NIS-u, koji putem svog preduzeća "Jadran-Naftagas" u Banjoj Luci ima koncesiju za istraživanje i korištenje sirove nafte i gasa na cijeloj teritoriji RS, jednog od dva bh. entiteta.

Polovinom februara ove godine na snagu je stupila odluka Vlade RS kojom se koncesionaru odobrava vađenje do 4.800 metara kubnih (m³) sirove nafte, u trajanju do šest mjeseci, "radi ispitivanja kvaliteta i hemijsko-tehnoloških svojstava mineralne sirovine".

To je količina od četiri miliona i 800.000 litara sirove nafte.

U masi to iznosi nešto više od četiri hiljade tona, odnosno više od 200 kamionskih cisterni sirove nafte.

Ovo je drugi put u šest mjeseci da entitetska vlada daje dozvolu za eksploataciju nafte na tom području. U junu prošle godine preduzeću "Jadran-Naftagas" odobreno je probno vađenje pet miliona litara sirove nafte.

Za RSE nije odgovoreno iz NIS-a i nadležnog ministarstva u RS kolike su količine sirove nafte do sada izvezene u Srbiju, te koliko je sredstava po osnovu te izvađene nafte uplaćeno u budžet RS.

U Ministarstvu energetike i rudarstva RS nije odgovoreno ni na upit o tome kako će sankcije Rusiji zbog invazije na Ukrajinu uticati na dodijeljenu koncesiju, s obzirom da je Gasprom Njeft pod evropskim i američkim sankcijama, pa mu je onemogućen pristup tržištu EU i SAD.

Iz Uprave za indirektno oporezivanje (UIO) BiH za RSE su naveli da je u toku 2022. godine u Srbiju izvezeno više od 867.000 kilograma sirove nafte, vrijednosti veće od milion maraka (preko od pola miliona eura).

Pretvoreno u litre, radi se oko milion litara sirove nafte.

Izvoz je nastavljen i u toku ove godine, te je, prema podacima UIO BiH od 1. januara, do 15. februara u Srbiju izvezeno blizu 86.000 kilograma sirove nafte.

U UIO nisu, međutim, precizirali da li se radi o količinama koje su vađene u probnoj bušotini kod Bosanskog Šamca.

Šta stoji u odluci Vlade RS?

U odluci Vlade RS, objavljenoj u entitetskom Službenom glasniku, navodi se da se preduzeće "Jadran - Naftagas" iz Banje Luke obavezuje "da plati naknadu za uzete količine sirove nafte u iznosu od 5 posto od prihoda ostvarenog korištenjem uzete mineralne sirovine".

Od koncesionara "Jadran - Naftagas" d.o.o. Banja Luka se traži i da u toku izvođenja detaljnih geoloških istraživanja vodi evidenciju o izvađenim količinama sirove nafte.

- Koncesionar "Jadran - Naftagas" d.o.o. Banja Luka dužan je da izvađene količine sirove nafte prikaže u godišnjem izvještaju i elaboratu o rezervama - navodi se u odluci.

Ugovor o koncesiji za istraživanje i korištenje sirove nafte i gasa potpisan je 2011. godine na period od 28 godina između Vlade RS i preduzeća "Jadran-Naftagas".

Ugovorom se, kako je tada navedeno, "Jadran – Naftagas" obavezao da će, na osnovu usvojene Studije ekonomske opravdanosti, u istraživanja i eksploataciju nafte i gasa na teritoriji RS investirati 229 miliona dolara.

Šta ostaje neodgovoreno?

Ekspert za energetiku Zoran Pavlović za RSE ističe kako je za istraživanje po jednoj bušotini potrebno svega par stotina litara sirove nafte, te da sumnju bude količine sirove nafte čije je vađenje odobreno.

- Ova informacija ukazuje na pokretanje izvoza sirove nafte iz RS, a da to nije zvanično ni prijavljeno, ni deklarisano, niti tako carinjeno, izvozno carinjeno da budem precizan, a u stvari je u biti poklonjeno koncesionaru - navodi Pavlović.

On smatra da bi trebalo ispitati i na koji način je odobren izvoz sirove nafte iz BiH preko graničnih prelaza, "jer se ipak radi o hiljadama tona koje moraju biti komercijalno tretirane".

- To znači da je tu naftu neko morao kupiti, odnosno platiti. Na izvoznoj deklaraciji mora pisati "uzorak za ispitivanje", ali ne možete napisati na svakom kamionu uzorak za ispitivanje, pa onda na još 200 cisterni tako - navodi Pavlović.

I ekonomistica Svetlana Cenić, za RSE iznosi mišljenje da se "radi o nekim drugim aktivnostima vrlo čudnog karaktera".

- Šta će tu toliko nafte, koja nije neka velika količina za neku potrošnju, za neku rafineriju, ali je ogromna količina za neko ispitivanje. Nisu tu čista posla. Šta rade oni sa tim, za ispitivanje potpuno je dovoljna manja količina ako ćete ispitivati kvalitet nafte. Znači trebaju da objasne šta oni u stvari rade, koja je tu uopšte priča, jer to je vrlo, vrlo čudno - ističe Cenić.

Ni u NIS-u, a ni u Ministarstvu energetike i rudarstva RS nisu odgovorili na upit RSE o tome, zbog čega je potrebna količina od više hiljada tona za ispitivanje.

U UIO BiH za RSE potvrđuju da je vršen izvoz sirove nafte "u svrhu analiza", ali da je "izvoznik imao svu neophodnu dokumentaciju za provođenje carinske procedure redovnog izvoza iz BiH, oslobođeno od plaćanja dažbina".

- UIO "ne odobrava" izvoz, kako ste naveli u svom pitanju. Riječ je o redovnom izvozu, gdje je priložena sva potrebna dokumentacija u skladu sa važećim propisima - navodi se u odgovoru UIO BiH.

Šta kažu u NIS-u?

U NIS-u za RSE navode da je u decembru 2021.godine "Jadran-Naftagas" počeo bušenje nove istražne bušotine "Ob-3", te da je trenutno u toku geološko istraživanje koje će trajati do kraja 2023. godine.

- Kada je riječ o nafti dobijenoj tokom ovog istraživanja ona će biti transportovana u sistem NIS-a. U tom periodu su planirani geološko-istražni radovi i na osnovu tih rezultata treba da bude procijenjen ugljovodonični potencijal istražnog područja Obudovac, u smislu postojanja dovoljne količine rezervi nafte koja može da bude uvedena u komercijalnu eksploataciju sa pozitivnim ekonomskim efektom - ističe se u odgovoru NIS-a na upit RSE.

U istom periodu, navode u NIS-u, bit će nastavljena ispitivanja moguće eksploatacije, te da se "eventualna komercijalna proizvodnja može očekivati od 2024. godine nakon završetka faze istraživanja u okviru licencnog bloka i dobijanja saglasnosti Vlade RS".

- Prerađivanje nafte bi bilo rađeno u Rafineriji nafte "Pančevo" koja posluje u sistemu NIS-a - kažu u NIS-u.

Dodaju i da je tokom ispitivanja 2014. godine iz bušotine "Ob-2" na istom područu dobijena nafta "čiji je kvalitet ispitivan u laboratorijama NIS-a u Novom Sadu i utvrđeno je da je riječ o nafti koja je već zastupljena u Panonskom basenu, a slični tipovi nafte proizvode se u Srbiji".

Opština Bosanski Šamac i mještani traže dio dobiti od nafte

Načelnik Opštine Bosanski Šamac Đorđe Miličević izjavio je za RSE kako će uskoro biti održan sastanak sa predstavnicima Ministarstva energetike i rudarstva RS s ciljem da se izmijeni koncesioni ugovor o istraživanju i eksploataciji nafte.

On traži dio prihoda od te eksploatacije, s obzirom da se bušotina nalazi na području te Opštine.

- Ja očekujem da ćemo mi kroz taj sastanak naći rješenja, jer su to finansijska sredstva koja znače Opštini Bosanski Šamac, pogotovo što je riječ o opštini koja pripada redu nerazvijenijih opština - rekao je Milićević.

Istovremeno, mještani Obudovca, naselja kod Bosanskog Šamca, gdje se vadi nafta za analizu, za RSE ističu da se nadaju boljem životu, ukoliko bude eksploatacije nafte. No, strahuju isto tako, da bi ih odgovorni u tom poslu mogli i zaobići u cijeloj priči.

- Mislim da je svaka investicija dobra za selo, za opštinu. Napredak se očekuje, a sad, gdje će se taj novac sliti, to mi obični ljudi ne znamo. Priče kruže da će mašine sve raditi, ne vjerujem da će biti nekih radnih mjesta - kaže za RSE Đorđe Božić, mještanin Obudovca koji se bavi auto mehanikom.

Đorđu Jelisiću, bravaru iz Obudovca, tokom osamdesetih godina prošlog vijeka oduzeta je parcela zbog istraživanja nalazišta nafte. U zamjenu je, kaže, dobio drugu njivu.

- Dobro je što se nalazi ta nafta ako ima je, moći ćemo postati i mi malo bogatiji po tom pitanju, neće valjda divljati toliko cijene. Čisto sumnjam da će doći do nekog napretka, te se već zna ko će pohapati - mišljenja je Jelisić.

Mještani strahuju i da će zbog eksploatacije nafte doći i do mogućih zagađenja, posebno lokalne vode koju koriste za piće.

Misterija preduzeća "Jadran-Naftagas"

Prema zvanično dostupnim podacima, preduzeće "Jadran-Naftagas" d.o.o. sa sjedištem u Banjoj Luci osnovano je krajem 2010. godine.

Sve do marta 2020. godine, prema podacima Agencije za posredničke, informatičke i finansijske usluge (APIF) RS, bilo je u vlasništvu Naftne industrije Srbije (NIS), te akcionarskog društva "Neftegazovaja Inovacionnaja Korporacija" sa sjedištem u Moskvi.

Od marta 2020. godine, vlasnik Jadran-Naftagasa je samo NIS, čiji je većinski vlasnik ruski naftni gigant Gasprom.

Sjedište preduzeća je nedaleko od zgrade Vlade RS, ali je kancelarija zaključana. Na brojeve telefona se niko ne javlja, a nepostojeća je i navedena e-mail adresa.

No, u evidenciji APIF-a se navodi da "Jadran-Naftagas" broji šest zaposlenih, te da je u toku 2021. godine poslovalo sa gubitkom od 240.000 maraka (više od 120.000 eura).