Najnovija knjiga poznatog novinara i publiciste iz Sarajeva Mirnesa Kovača "Kraljevi i predsjednici: Saudijsko-američka diplomatija i spašavanje Bosne i Hercegovine" predstavlja jedinstvenu istraživačku studiju koja uz mnoštvo dokumenata, fotografija i svjedočenja prikazuje ključni period naše savremene povijesti, vrijeme sticanja nezavisnosti i međunarodnog priznanja BiH.

Kovač, u povodu Dana državnosti Bosne i Hercegovine, za "Avaz" govori o svom djelu.

- Kada se u Skupštini Bosne i Hercegovine otvorilo pitanje državno-pravnog statusa Bosne i Hercegovine, usljed dovršetka disolucije SFRJ, došlo je do političkog sukobljavanja između Stranke demokratske akcije i Hrvatske demokratske zajednice BiH sa Srpskom demokratskom strankom, a prema Pejanoviću razlog ovog sukobljavanja je bio u tome što "Srpska demokratska stranka nije prihvatila rješenje da Bosna i Hercegovina, kao i druge republike jugoslavenske federacije, na temelju avnojevskih odluka i istorijskih granica proglasi svoj suvereni i nezavisni državni status.

Prema Muhamedu Filipoviću, "Srpska demokratska stranka je negirala istorijski razvoj državnosti Bosne i Hercegovine na temelju odluka Prvog zasjedanja ZAVNOBiH-a", te smatrala da "Bosna i Hercegovina ni na kakav način ne može u ustavnopravnom položaju biti jednaka i izjednačena sa Srbijom i Hrvatskom", kao i da je Bosna i Hercegovina "samo jedna administrativna jedinica, a nikako država", iz čega proizilazi da "suverenost Bosne i Hercegovine mora biti ograničena i vezana za Jugoslaviju" - ističe Kovač.

Politički stav Srpske demokratske stranke, po njegovom mišljenju, bio je utemeljen na stavovima Srpske akademije nauka i umjetnosti (SANU) iz Beograda.

- Ovakav politički stav SDS-a, stranke koja je osvojila najviše glasova srpskog stanovništva u Bosni i Hercegovini bazirao se na već ranije proklamiranim stavovima koje su zastupali akademici Srpske akademije nauka i umjetnosti (SANU) iz Beograda i on će zapravo biti glavni ideološki osnov za agresiju i zločinačko ubijanje i uništavanje Bosne i Hercegovine koje će rezultirati najvećim pokoljem na tlu Evrope nakon Drugog svjetskog rata, a osnovni postulati ovakvog pristupa Bosni i Hercegovini nažalost neće biti demontirani ni danas, čak i nakon tragičnog iskustva, međunarodnih posredovanja i potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, pa čak i nakon presuda za genocid na Međunarodnom sudu pravde i Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju u Haagu - navodi Kovač.

Badinterova komisija

Na širem jugoslavenskom planu, u ovom periodu Slovenija je već bila organizirala referendum o nezavisnosti 23. decembra 1990., a Hrvatska je prati 19. maja 1991., nakon čega su obje države 25. juna 1991. godine proglasile nezavisnost. Obje države, potom, bivaju napadnute od strane Jugoslavenske narodne armije (JNA) kojom su Srbija i Crna Gora prethodno ovladale. Kao odgovor Evropska zajednica 27. augusta 1991. godine saziva međunarodnu konferenciju o Jugoslaviji koja formira Arbitražnu komisiju za rješavanje nesuglasica između tadašnjih jugoslavenskih republika, tzv. "Badinterovu komisiju" kojoj su, uz Evropsku zajednicu, punu podršku dale Sjedinjene Američke Države i bivši Sovjetski Savez zajedničkom izjavom od 18. oktobra 1991. godine.

Za sjedište ovog arbitražnog tijela određen je Pariz, a komisija je nazvana po predsjedniku Robertu Badinteru, ministru pravde i predsjedniku Ustavnog suda Francuske. Bila je sastavljena od pet članova, predsjednika ustavnih sudova Francuske, Njemačke i Italije, Španije, te predsjednika Belgijskog arbitražnog suda. Dva posljednja člana su, uslijed nemogućnosti dogovora oko imenovanja od strane Predsjedništva Jugoslavije, imenovana od strane Arbitražne komisije.

Disolucija Jugoslavije

Dva mjeseca kasnije, nakon što je u jednom od mišljenja Bandinterove komisije konstatirano da je "raspad Jugoslavije u toku", na vanrednom ministarskom sastanku Evropske zajednice u Briselu, 16. decembra 1991. godine, usvojena je "Deklaracija o Jugoslaviji" kojom se jugoslavenske republike pozivaju da se do 23. decembra izjasne o tome da li žele biti priznate kao nezavisne države uz poštovanje "Preporuka o priznanju novih država u Istočnoj Evropi i bivšem Sovjetskom Savezu" koje je ranije usvojila.

Ova informacija je poslana Vijeću sigurnosti UN-a, uz napomenu da se od svake jugoslavenske republike traži "usvajanje ustavnih i političkih garancija koje će osigurati ljudska prava i prava nacionalnih i etničkih grupa, te da nemaju teritorijalnih zahtjeva prema susjednim državnim zajednicama, da neće sprovoditi neprijateljsku propagandu i aktivnosti protiv susjednih državnih zajednica, uključujući korištenje naziva koji impliciraju teritorijalne zahtjeve" - navodi Kovač.

Referendum u RBiH

Kako je i obećala u "Deklaraciji o Jugoslaviji", Evropska zajednica je mjesec dana kasnije priznala nezavisnost Slovenije i Hrvatske. Prije ovog priznanja, a nakon promjene pozicije Evropske zajednice, SR Bosna i Hercegovina je 20. decembra 1991. uputila Evropskoj zajednici zahtjev za međunarodno priznanje. Ranije, Srpska demokratska stranka je već u oktobru 1991. godine krenula u otvoreni separatizam organizirajući tzv. "Skupštinu srpskog naroda u Bosni i Hercegovini", a dan nakon zahtjeva za međunarodno priznanje Evropskoj zajednici, donijela je odluku o osnivanju tzv. "Srpske republike Bosne i Hercegovine", koja je proglašena 9. januara 1992. godine.

Na zahtjev evropskih institucija i po osnovu preporuka Badinterove komisije SR Bosna i Hercegovina je 29. februara i 1. marta 1992. organizirala referendum o nezavisnosti na koji je izašlo 64,3% stanovništva, od čega je 99,4 posto podržalo nezavisnost, koja je proglašena dva dana kasnije.

Početak agresije na RBiH

Već tokom referenduma 29. februara i 1. marta 1992. godine SDS je organizirao barikade širom Bosne i Hercegovine, a uz pomoć JNA je blokirano Sarajevo, kao svojevrsna generalna proba za predstojeću agresiju. Nakon privremenog uklanjanja barikada, tokom marta 1992. širom Bosne i Hercegovine će se dešavati incidenti i blokade, a SDS će ubrzano uz naoružavanje paravojnih jedinica proglašavati srpske autonomne oblasti i preuzimati vlast u lokalnim zajednicama progoneći nesrpsko stanovništvo, da bi se sukobi od početka aprila 1992. proširili cijelom Bosnom i Hercegovinom.

U mnogim bosanskohercegovačkim gradovima će biti organizirani antiratni protesti koji će kulminirati 6. aprila velikim protestom u Sarajevu, kada je glavni grad Bosne i Hercegovine napadnut od strane paravojnih formacija i JNA i kada su pale prve žrtve, učesnice protesta, Suada Dilberović i Olga Sučić. Već sutradan, 6. aprila otpočelo je granatiranje i blokada glavnog grada Bosne i Hercegovine, koja se smatra jednom od najdužih opsada u modernoj evropskoj historiji, a ovaj datum većina historičara uzima kao zvanični početak oružane agresije na Bosnu i Hercegovinu - zaključuje Kovač.