Posjeta generalnog sekretara NATO Marka Rutea (Rutte) Kosovu i Bosni i Hercegovini dolazi usred rastućih transatlantskih tenzija. Zamrznuti sukobi u regionu zapadnog Balkana prijete da ponovo eskaliraju, piše Deutsche Welle.
Bivši generalni sekretar NATO Jens Stoltenberg redovno je upozoravao na opasnost od zamrznutih sukoba u Bosni i Hercegovini i na Kosovu. Sada njegov nasljednik Mark Rute prvi put posjećuje ove dvije zemlje otkako je preuzeo dužnost u oktobru 2024. godine.
U ponedeljak (10. mart) prvo će otputovati u Sarajevo, a sutradan u Prištinu.
Posjeta se odvija u atmosferi transatlantskog raskola, koji predstavlja izazov bez presedana za evropski bezbejdnosni poredak, ne samo na zapadnom Balkanu, čija nedovršena transformacija i integracija u EU predstavljaju neuralgičnu tačku kontinenta.
Na Kosovu snage Kfora obezbjeđuju mir i granice od završetka rata 1999. godine. Međunarodne mirovne snage također su raspoređene u Bosni i Hercegovini od Dejtonskog sporazuma, a od 2004. predvodi ih EU.
Više od dvije decenije nakon završetka rata, povlačenje evropskih vojnika nije na vidiku – naprotiv.
Od početka ruskog agresorskog rata protiv Ukrajine, region je ponovo u centru pažnje, posebno jer je bezbjednosna situacija dodatno pogoršana zbog geopolitičkih promjena posljednjih godina.
Napeta bezbjednosna situacija
Od Dejtona, BiH je podijeljena na dva entiteta, koji imaju široku autonomiju, ali zajednički upravljaju na državnom nivou. Republika Srpska pod predsjednikom Miloradom Dodikom, koji godinama vodi militantnu nacionalističku politiku, teži otcjepljenju od BiH, potez koji je oštro kritikovan u međunarodnoj javnosti.
Dodik je pod američkim sankcijama, a prvostepenom presudom Suda BiH u februaru je osuđen na zatvorsku kaznu i šest godina zabrane obavljanja političkih funkcija. On ne priznaje presudu i u tome ga podržavaju predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i premijer Mađarske Viktor Orban.
Dodik također održava dobre odnose sa Kremljom. Devetog januara ove godine, kao i svake godine, u Banjoj Luci je održana parada policijskih snaga Republike Srpske, uz učešće Srbije i Rusije.
Time se obilježava dan kada je 1992. godine proglašena Republika Srpska – tadašnja nelegalna secesija bila je jedna od prekretnica na putu ka ratu u BiH. Vrhovni sud BiH zabranio je obilježavanje 9. januara kao zvaničnog praznika.
Tenzije na Kosovu
Na Kosovu, vlada u Prištini od 2021. godine sprovodi politiku uvođenja jedinstvenih nacionalnih simbola i institucija.
Ova bivša srpska pokrajina, većinski naseljena Albancima, proglasila je nezavisnost od Srbije 2008. godine, što Beograd do danas nije priznao. Zbog toga su ključne javne institucije, poput obrazovanja i zdravstva, naročito na pretežno srpskom sjeveru, i dalje pod upravom Beograda.
Tamo su se koristili srpski dokumenti i dinar, umesto eura, koji je zvanična valuta na Kosovu.
Kada je vlada premijera Albina Kurtija počela da suzbija ovu praksu, na sjeveru Kosova su izbili protesti i blokade, koje su podržavali radikalni nacionalisti iz Srbije i zvanični Beograd.
Tokom 2022. godine, gotovo svi srpski poslanici i državni službenici u policiji i pravosuđu podnijeli su ostavke, a lokalni izbori u opštinama na sjeveru bojkotovani su dva puta zaredom. EU je 2023. godine donijela političke i ekonomske mjere protiv Kurtijeve vlade.
U septembru 2023. godine izveden je teroristički napad srpskih militanata u blizini manastira Banjska na sjeveru Kosova, pri čemu su ubijeni jedan kosovski policajac i trojica napadača.
Kao rezultat toga, prisustvo kosovskih snaga bezbjednosti na sjeveru je značajno povećano, postavljeni su kontrolni punktovi, dok je uvoz robe iz Srbije zaustavljen.
Zbog svih ovih događaja, međuetnički odnosi su pogoršani više nego ikada u prethodnim godinama. Vučić i Kurti međusobno se optužuju, dok istovremeno blokiraju dijalog između dvije zemlje pod okriljem EU.
Strah od povlačenja američkih trupa
Pored ovih tenzija, Brisel strahuje od mogućeg povlačenja Sjedinjenih Država iz Evrope, uključujući i njihov kontingent od oko 600 vojnika u Kforu. Iako su evropske države od jugoslovenskih ratova preuzele sve važniju ulogu u regionalnoj stabilnosti, one su uvijek zavisile od američke podrške.
Iako Rute tvrdi da ne vidi razloge za brigu, ovaj scenario ne može se isključiti s obzirom na sve oštriju retoriku nove američke administracije pod predsjednikom Donaldom Trampom. Pored toga, lokalni nacionalisti poput Dodika osjećaju se ohrabrenima Trampovim stilom rukovođenja i nadaju se njegovoj podršci.
Na primjer, prva Trampova administracija je 2018. godine podržala planove za razmjenu teritorija između Kosova i Srbije, koji su predviđali zamjenu područja na Kosovu pretežno naseljenih Srbima za dijelove Srbije u kojima dominiraju Albanci.
Zvaničnici američke vlade i Trampovi bliski saradnici, poput specijalnog izaslanika Ričarda Grenela, kritikuju Kurtija i traže oslobađanje bivšeg predsjednika Hašima Tačija, kojeg je pred Specijalnim sudom Kosova u Hagu optužio isti tužilac koji je kasnije bio specijalni istražitelj u SAD za slučajeve protiv samog Trampa.
Zamjenica sekretara za medije Pentagona, Kingsli Vilson, nedavno je na mreži X napisala: "Make Kosovo Serbia again“ ("Učinite Kosovo ponovo Srbijom“).
Dok je NATO fokusiran na sukobe u ove dvije zemlje, BiH i Kosovo su istovremeno ključni za buduću evropsku bezbjednosnu arhitekturu i NATO.
Stoga su međunarodne misije u ovim državama odgovorne i za obuku lokalnih snaga bezbjednosti. Obje zemlje imaju diplomatske misije pri NATO u Briselu i teže da se pridruže vojnom savezu.
Međutim, Kosovo, čije stanovništvo velikom većinom podržava ovaj cilj, još uvijek nije priznato od strane četiri članice NATO.
U Bosni i Hercegovini, vlasti Republike Srpske blokiraju članstvo u NATO. Isto važi i za prorusku vladu u Srbiji, dok su ostale zemlje zapadnog Balkana – Albanija, Crna Gora i Severna Makedonija – već članice NATO.
Ruteova posjeta jasan je signal da NATO pomno prati region i da njegova stabilnost ostaje visoki prioritet za Evropu i njene partnere, piše DW.