Dolaskom Austro-Ugarske u Bosnu i Hercegovinu počele su nicati moderna privreda i fabrike, a i među domaćim stanovništvom formirala se nova klasa poduzetnika. U tom pogledu, posebno su se, kao vješti trgovci i poduzetnici, isticali bh. Jevreji.

Muške dokoljenice

Jedan od takvih bio je Abraham Levi Sadić zvani Avram, otac sarajevskog čaraparstva i čovjek čija fabrika i danas postoji u Sarajevu. On je u grad donio prve evropske čarape: muške dokoljenice i ženske svilene čarape na haltere. Bilo je to devedesetih godina 19. stoljeća, u vrijeme dok je Austro-Ugarska još uspostavljala svoju upravu, dok se svuda naokolo gradilo, krečilo i kaldrmisalo.

Avram je putovao u Beč da se upozna s civilizacijom velike prijestonice velikog carstva. Legenda kaže da se iz Beča vratio s torbom punom čarapa, govoreći po čaršiji da je to najveće civilizacijsko dostignuće. U Sarajevo se tada, navodno, naširoko govorilo da je Abraham Levi, nesretnik, skrenuo s pameti.

Isto se čulo i među Jevrejima, ali i među onima koji nisu Jevreji, jer niko u gradu, osim njega, nije shvatao koji je smisao čarapa. Avram je, vidite, bio vizionar.

Naime, prije revolucije koju je napravio Avram, Sarajlije su na nogama nosile obojke i priglavke. Priglavci su bili dobri za zimu, a obojci su bili dio svake gradske, kao i seoske nošnje. Ubrzo su obojci nestali, ali ostala je izreka „kom’ obojci, kom’ opanci!“

Abraham Levi je svoju strast prema čarapama, zbog koje ga je čaršija ismijavala, pretvorio u biznis, pa je odlučio sagraditi fabriku čarapa.

Levi, koji će promijeniti prezime u Sadić, valjda da bi bio bliži kršćanskom svijetu, među kojima je imao najviše mušterija, otvorio je 1896. fabriku i nadjenuo joj ime „Ključ“. U fabrici je mahom zaposlio žene, u početku uglavnom Jevrejke, a poslije i pripadnice drugih naroda. Tako su se u Sarajevu počele industrijski plesti čarape od konca i tanke vune, uglavnom muške, jer su se ženske u početku slabo prodavale. Dobrostojeće žene naručivale su svilene čarape iz Beča i Zagreba, jer Avramove još nisu zadovoljavale kvalitet.

Tako ostaje sve do 1908., kada Abraham Levi Sadić gradi novu veliku fabriku s najsavremenijim strojevima, koji su željeznicom dopremani iz Berlina. Tada, u vrijeme aneksije, započinje masovna proizvodnja u Fabrici čarapa „Ključ“ koje Levi zatim izvozi i prodaje u Zagrebu, Ljubljani, Trstu, Beogradu, šireći svoje čaraparsko carstvo posvuda južno od Beča. Vrlo brzo će i sarajevske žene prihvatiti novotariju te će iz grada i iz naše historije potiho nestati obojci i priglavci. Prvi su iščezli zauvijek, a drugi su danas ostali samo u prodavnicama suvenira na Baščaršiji. Ostalo je historija.

Potresan kraj

No, priča o Abrahamu Leviju Sadiću ima tužan i potresan kraj. Poput većine sarajevskih Jevreja, Avram nije preživio Drugi svjetski rat te zločinački nacistički i ustaški režim. Dana 2. aprila 1944. Avrama su zaklali ustaše i pripadnici 392. njemačke legionarske divizije u ličkom selu Dabar zajedno s još četiri Jevrejke. Njihova su tijela ležala u snijegu nekoliko dana, dok ih partizani nisu otkrili i pokopali na mjestu zločina.

Čarape poslije Avrama

Poslije Drugog svjetskog rata došlo je i do promjene sistema, a s njim i do nacionalizacije Fabrike čarapa “Ključ”. No, u novoj državi fabrika je ostvarivala izuzetan rast i bilježila milione proizvedenih pari čarapa. „Ključ“ radi i danas, s tendencijom porasta proizvodnje.

Nakon posljednjeg rata, firma je konsolidirala ratom uništene kapacitete i modernizirala mašineriju za proizvodnju, što je omogućilo iskorištavanje maksimalnih 50.000 kvadratnih metara kapaciteta i dostizanje proizvodnje od čak 27 miliona pari čarapa godišnje.